......................................................................................[1541 ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ - ΒΕΝΕΤΙΑ - ΡΩΜΗ - ΤΟΛΕΔΟ ΙΣΠΑΝΙΑΣ 1614]
"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.




~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Μετάφραση (Translate)

Πέμπτη 28 Ιουνίου 2018

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541 - 1614) Άγιος Πέτρος, π. 1600-1607 - Παρουσιάζεται στη μόνιμη έκθεση της Εθνικής ΠΙνακοθήκης


Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541 - 1614) 
Άγιος Πέτρος, π. 1600-1607

Ο «Άγιος Πέτρος» ανήκει σε μια σειρά από προσωπογραφίες των δώδεκα Αποστόλων και του Χριστού, που δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά από τον Ελ Γκρέκο και ονομάστηκαν «αποστολάτα». Στόλιζαν συνήθως το σκευοφυλάκιο των δυτικών καθολικών ναών, όπου οι ιερείς φύλασσαν τα ιερά σκεύη της εκκλησίας.
Ο «Άγιος Πέτρος» είναι μια αυστηρή ρεαλιστική μορφή που κοιτάζει στοχαστικά πέρα από το θεατή. Κρατάει τα κλειδιά που του εμπιστεύθηκε ο Χριστός. Ο μπλε χιτώνας και το πορτοκαλί ιμάτιο έχουν ζωγραφιστεί με πλατειές πινελιές, ενώ λευκά φώτα σαν αστραπές τρέχουν πάνω στις πτυχές, θυμίζοντας τα φώτα και τις χρυσοκοντιλιές της βυζαντινής τέχνης.

Παρουσιάζεται στη μόνιμη έκθεση της Εθνικής ΠΙνακοθήκης.
~~~~~~~~~~

Domenicos Theotokopoulos (1541 - 1614) 
St. Peter, ca 1600-1607

"St Peter" belongs to a series of portraits of Christ and the Twelve Apostles which was first produced by El Greco, called "apostolados." Such works frequently decorated the treasury in Catholic churches, where the sacred utensils of the church were kept.
"St Peter" is an austere, realistic figure, meditatively gazing beyond the viewer. He is holding in his hand the keys he was entrusted with by Christ. The blue robe and orange himation have been rendered in broad brush strokes; white lights run across the foldings like lightning, evoking the lights and golden trimmings in Byzantine art.

On display in the National Gallery permanent exhibition.

Σάββατο 24 Ιουνίου 2017

Ο Νίκος Καζαντζάκης «συναντά» τον Ελ Γκρέκο στο Τολέδο το 1926 – 27

           ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ               


«Όλο το φανταχτερό όραµα της Ισπανίας ανεβαίνει στο νου µου: Αψηλές πεδιάδες της Καστίλιας, και της Εστρεµαδούρας, χωρίς νερά, χωρίς δέντρα, όλο πέτρα· γελαστές, ζεστές κοιλάδες της Ανταλουσίας και της Βαλένθιας, γιοµάτες πορτοκαλιές, λεµονιές και µπανάνες άντρες στεγνοί, βίαιοι, γυναίκες µε αψηλές πυργωµένες χτένες στ’ αρωµατισµένα µαλλιά κι απάνω κυµατιστή η µαύρη µαντίλα, βουή απ’ τα λιµάνια, απ’ τις ταυροµαχίες κι από τα παρδαλά πανηγύρια μουσική µονόσερτη, αράπικη, όλο πάθος και θάνατο, που ανεβαίνει από τις ησκιωµένες µεσαυλές και τα πυκνά καφάσια της Κόρδοβας και της Σεβίλιας· μυρωδιές από γιασεµιά, κοπριά από σαπισµένα φρούτα τζαµιά, εκκλησιές δροσερές, παλάτια µουσουλµανικά, Χριστοί σταυρωµένοι στους βουερούς πολύχρωµους δρόµους, µαυροµάτικα αλητόπουλα του Μουρίλλου, νάνοι πικραµένοι και περήφανοι του Βελάσκεθ, ληστές, ζητιάνοι και τσιγγάνοι του Γκόγια,σώματα λιγνά, όρθια, καιγόµενα σα λαµπάδες του Γκρέκο…
Όλη η Ισπανία λάµπει και σαλεύει στο νου µου σαν ένα παγόνι αρσενικό, που µε ανοιγµένες τις φτερούγες του σεργιανάει ανάµεσα σε δύο θάλασσες»1
T ο 2014 έχει ανακηρυχτεί έτος Ελ Γκρέκο – 400 χρόνια από το θάνατό του στις 7 του Απρίλη του 1614 στο Τολέδο της Ισπανίας.
O Καζαντζάκης ταξίδεψε τρεις φορές στην Ισπανία μεταξύ 1926 και 1937 αναζητώντας ένα «νεοελεύθερο» φιλοσοφικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα θεμελιώσει τις προσωπικές του ανησυχίες για την ελευθερία, την πατρίδα και τον θεό2. Τα κείμενα που συγγράφει κατά το πρώτο του ταξίδι το 1926 δημοσιεύονται στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» 3
Πρωτεύουσα θέση στο πνευματικό του ταξίδι στην ισπανική γη έχει η «συνάντηση» του με τον Γκρέκο, μία από τις πιο χαρισματικές προσωπικότητες στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης, το έργο του οποίου παρέμεινε ένας άλυτος γρίφος ως τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν θα επανεκτιμηθεί, κυρίως από τους εκπροσώπους του εξπρεσιονισμού: «Η Ισπανία αποκαλύπτεται ως μια εικονική συνομιλία με τον Παππού El Greco -στην οποία ίσως θα έπρεπε να ψάξουμε και τον σπόρο της Αναφοράς στον Γκρέκο» 4
Σ’ αυτό το κύκνειο συγγραφικό άσμα του Καζαντζάκη, που είναι κάτι περισσότερο από μυθιστορία και κάτι καλύτερο από ανολοκλήρωτη αυτοβιογραφία, ο ποιητής της Οδύσσειας ένιωσε την ανάγκη να απευθυνθεί στον μεγάλο Κρητικό Παππού του, εξομολογούμενος έναν απολογισμό του δικού του εσωτερικού οδοιπορικού, κάτω από το σημάδι της κοινής καλλιτεχνικής αγωνίας: «Η αγωνία του Παππού γίνεται και αγωνία του ίδιου του ‘εγγονού’ συγγραφέα, καθώς αναζητά το αίμα της τέχνης που κυλά στις φλέβες του: ‘πίσω από τα φαινόμενα’ ψάχνει ‘να βρει την ουσία’»5, που είναι για τον μηδενιστικό μπερξονικό μυστικισμό του Καζαντζάκη ταυτόχρονα ευτυχία, σωτηρία και παράδεισος.
***
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή ακολουθώντας τους στοχασμούς του Καζαντζάκη στα κείμενα του 1926-1927 για την Ισπανία και τον Γκρέκο και αφήνοντας στην άκρη τα άλλα του γραπτά που δημοσίευσε την επόμενη δεκαετία για το ίδιο θέμα, δηλαδή τις ανταποκρίσεις του από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο που κάλυψε το 1936-37 ως πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Καθημερινή».
Τότε ο συγγραφέας της Ασκητικής επισκέπτεται για πρώτη φορά το «ήσυχο», «γλυκύτατο» Τολέδο, που, ωστόσο, τον απογοητεύει, καθώς εκείνος αναζητά το ασκητικό, ερειπωμένο Τολέδο του Ελ Γκρέκο, όπως το αποτύπωσε ο κρητικός ζωγράφος μέσα στην καταιγίδα:
«Το Τολέδο το είχα στο νου μου όπως το είχε ζωγραφίσει ο Γκρέκο μέσα στην καταιγίδα: Αψηλό, ασκητικό, μαστιζόμενο από λάμψες απότομες, κι η σαΐτα της περίφημης γοτθικής του Μητρόπολης, η σαΐτα της ψυχής του ανθρώπου, διαπερνάει τα σύννεφα τα κατάφορτα από τον κεραυνό του Θεού. Οι μισοί πύργοι, τα μισά μουράγια, τα μισά σπίτια, φωτίζουνται με τη γαλάζια λάμψη της αστραπής, η άλλη μισή πλευρά γκρεμίζεται, κατάμαυρη, στο χάος. Υψώνουνταν στο νου μου το Τολέδο απαράλλαχτο με το πνέμα του Γκρέκο: φωτοσπαθάτο από τη μια μεριά, κατασκότεινο από την άλλη, απρόσιτο, στην κορφή της προσπάθειας, απ’ όπου δεν αρχίζει, όπως λέει ο Βυζαντινός μυστικός, η απροσπάθεια, παρά η θεία παραφροσύνη» 6.
Γι’ αυτό, λοιπόν, παρακάμπτει τις ρομαντικές λιγούρες, νιώθει ανία να περιπλανιέται στους βρωμερούς δρόμους με τις άσκημες γυναίκες και τα ανυπόφορα κοπάδια τουρίστες και πηγαίνει να δει το σπίτι του Γκρέκο, στην Οβριακή: «Η μεγάλη πόρτα ήταν ανοιχτή και στάθηκα στο κατώφλι: Κήπος ήσυχος, ζεστός, απεριποίητος. Μια ροδιά, ανθισμένη σαν πυρκαγιά, δυο τρεις αγκαθοσυκιές, ένα αρχαίο μαρμάρινο άγαλμα. Ο κισσός είχε πιάσει κι έτρωγε τους τοίχους. (…) Στο βάθος του κήπου μια ταράτσα που την αναβαστούσαν αψηκές κολόνες, κι απάνω από την ταράτσα ένα παραθύρι με σταυρωτά κάγκελα – το σπίτι του Γκρέκο» 8.
Ο Καζαντζάκης τριγυρίζει το σπίτι, το μουσείο, τις εκκλησιές όπου βρίσκονται τα έργα του Γκρέκο, έχει στο νου του όλη του τη ζωή και τον αγώνα του ανυπότακτου Κρητικού: «να διατυπώσει με τη γραμμή και το χρώμα ένα αιώνιο φάσμα: την ακατάλυτη, απελπισμένη ψυχή του ανθρώπου»9 μα δεν αποφασίζει ακόμα τη «συνάντηση» τους, για να παρατείνει στην ψυχή του τη λαχτάρα της προσμονής…
Κάποια στιγμή, όμως, τα βήματά του τον οδηγούν ξανά στην παλιά Οβριακή, στο σπίτι του Γκρέκο, δρασκελάει το κατώφλι και βρίσκεται μπροστά στη συλλογή έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου που αναπαριστούν τους Αποστόλους, τον Βαρθολομαίο, τον Ιωάννη, τον γέρο-Σίμωνα…

Το βλέμμα του στρέφεται στην είσοδο του μουσείου, στην περίφημη εικόνα του Τολέδο με τον Γιωργή Εμμανουήλ, τον γιο του Γκρέκο10, μπροστά, με ξεδιπλωμένο το χάρτη: «Και από τον ουρανό κατεβαίνει απάνω στο Τολέδο, χορεύοντας, κρεμάμενο ανάερα, ένα σμάρι άγγελοι με την Παναγία στη μέση. Σαν ένα ερωτικό σμάρι μέλισσες, την άνοιξη, με τη βασίλισσα ανάμεσα στις χνουδωτές κοιλιές τους. Ένας άγγελος πέφτει από πάνω κατακέφαλα, σαν άστρο που χύνεται»11.
Απ’ αυτό το ερέθισμα της επαφής με τη μοναδικότητα της προσωπικής και αυτόνομης τεχνοτροπίας του Ελ Γκρέκο12 που από τον καιρό της εγκατάστασής του στο ουδέτερο καλλιτεχνικό Τολέδο είχε συνειδητά απαρνηθεί τον νατουραλισμό της ώριμης Αναγέννησης, ο Καζαντζάκης συνειρμικά θυμάται ένα εξίσου δυνατό σε συγκίνηση και γεμάτο αλήθεια έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, την «Ανάσταση», που είχε δει στο μουσείο της Μαδρίτης:
«Κάτω οι φρουροί, κίτρινοι, πρασινωποί, γαλάζοι, καταγκρεμίζουνται τ’ ανάσκελα, κι ολόισιος, σα μακροκότσανο κρίνο, κάτασπρος, ανεβαίνει από την παρδαλή τούτη, μανιασμένην ανθρώπινη μάζα ο Χριστός · θείο βέλος που ανηφορίζει στον ουρανό, νικώντας το βάρος της ύλης και το θάνατο»13.
«Και μέσα στο παγωμένο Εσκοριάλ πώς λάμπει, σα σμαλτωμένο μέταλλο, το μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου! Οι τρεις μπροστά πανοπλίες, μπλάβη14, σκούρα θαλασσιά και κίτρινη, η πράσινη φορεσιά του παιδιού, η λάμψη η απόκοσμη που χτυπάει τον αγέρα, σου δίνουν μια τέτοια έξαρση που θαρρείς πως σφεντονίστηκες σε μυστικό της πανσέληνος τοπίο»15.
Οι ψηλόλιγνες μορφές του δεν ορίζονται πλέον από περιγράμματα, αλλά από ένα γαιόχρωμο μίγμα φωτός και σκιάς, που τις κάνει να δονούνται από εσωτερική ένταση. Είναι σχεδόν εξαϋλωμένες, γίνονται διάφανες και απόκοσμες, παραπέμποντας αβίαστα στους ασκητές της βυζαντινής εικονογραφίας. Σχετικά με το μυστηριακό φως στα έργα του Γκρέκο, ο Νίκος Καζαντζάκης θα γράψει πως: «σπαθίζει με σφοδρότητα τον αγέρα, έχει κάτι το ανήλεο και σαρκοβόρο· είναι σαν το Άγιο Πνέμα στην Επιφοίτησή του. Οι Απόστολοι λαγάζουν17 κάτω τρεμάμενοι· σα να θέλουν να ξεφύγουν, μα είναι πια πολύ αργά. Το Πνέμα ορμάει σα γεράκι και γαντζώνεται απάνω τους· ένας Απόστολος βάζει σταυρωτά τα χέρια απάνω από το κεφάλι του για ν’ αποφύγει το Πνέμα, μα τα χέρια του γιομώνουν αίματα»
Τέτοιο το φως στα έργα του Γκρέκο. Τρώει τα σώματα, αποσυνθέτει τα σύνορα κορμιού και ψυχής, τανύζει18 σα δοξάρι τα κορμιά –κι ας σπάσουν. Το φως του είναι κίνηση. Κίνηση βίαιη. Δεν πηγάζει από τον ήλιο, είναι αντίθετο με το φως του ήλιου. Το φως χιμάει σαν από φεγγάρι τραγικό, ο αγέρας μερμηδίζει19 γιομάτος κεραυνό, οι άγγελοι κάποτε ξεσπούν κατάκορφα στον ουρανό σαν αστροβολίδες, που σπάζουν πολύχρωμες, απειλητικές, απάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων. Κι έτσι τα πρόσωπα του Γκρέκο έχουν την κερωμένη εκστατική όψη που έχουν τα φαντάσματα ή που παίρνουν οι μορφές μας σε μια μεγάλη γαλάζια αστραπή»20.
Αυτή η παρατήρηση επιτρέπει στον Νίκο Καζαντζάκη να στοχαστεί βαθύτερα πάνω στο καλλιτεχνικό ιδανικό που πύρωνε τη φαντασία του μεγάλου Κρητικού ζωγράφου: «Η αγωνία του Γκρέκο είναι πίσω από τα φαινόμενα να βρει την ουσία. Να τυραννήσει το σώμα, να το μακρύνει, να το φωτίσει αρπαχτικά, να επιφοιτήσει απάνω του και να το κάψει όλο. Όλος ανησυχία και πείσμα, περιφρονώντας τους συνηθισμένους κανόνες της τέχνης, προσηλωμένος μονάχα στο δικό του τ’ όραμα, παίρνει το πινέλο του όπως ο ιππότης το σπαθί του, και ξεκινάει. “Η ζωγραφική, συνήθιζε να λέει, δεν είναι τεχνική, δηλαδή συνταγές και κανόνες. Η ζωγραφική είναι άθλος, έμπνευση, ενέργεια απόλυτα προσωπική»21.
Αυτός ο ιδιαίτερα εκφραστικός τρόπος της ζωγραφικής ωριμότητας του Ελ Γκρέκο που στην Ισπανία της Ρωμαιοκαθολικής Αντιμεταρρύθμισης και του Μπαρόκ, καταφέρνει να εξαϋλώσει την τέχνη, να την φτάσει στα ουράνια, και μετουσιωμένη να την κληροδοτήσει στην ανθρωπότητα, δεν έχει σκοπό βέβαια την ομορφιά, μα τη λύτρωση από την αποπνικτική ατομικότητα.
Αυτή η μεγαλοφυής απόπειρα του Γκρέκο για την απόδοση του άρρητου νοήματος της ζωής είναι ιδιαίτερα εμφανής στα πορτραίτα του που: « (…) έχουν τόση ένταση που ανατριχιάζεις, σα να βλέπεις μέσα από το μαύρο φόντο να ’ρχεται συμπύκνωση φασματική του αιθέρα, ο παλιός ιππότης ή καρδινάλιος. Ο Γκρέκο ένιωθε το σώμα του ανθρώπου ως εμπόδιο, συνάμα όμως ως και το μόνο μέσο για να εκφραστεί η ψυχή. (…) Το ξαθέρι23 του κορμιού δεν ήταν για τον Γκρέκο το παιχνίδι που κάνουν η σάρκα και το φως· ήταν η ψυχή, το αόρατο μαργαριτάρι που έπρεπε να γίνει ορατό. Γι’ αυτό όσο κοιτάζεις τα πορτρέτα του Γκρέκο νιώθεις να σε κυριεύει μεταφυσικός τρόμος. Οι σκοτεινές έννοιες: αλχημιστής24, μάγος, γόης, ξορκιστής, έρχουνται στον νου σου. Όλοι τούτοι οι ζωγραφισμένοι άνθρωποι διατηρούν το σώμα που είχαν όταν ζούσαν, τα ίδια σουσούμια25, τα ίδια ρούχα, είναι οι ίδιοι που ξανάρχουνται, μέσα από μαγικό καθρέφτη, αναστημένοι από έναν παντοδύναμο ξορκιστή. Η τέχνη έτσι ξαναπαίρνει την παλιά της μαγικιά δύναμη κι ανασταίνει τους πεθαμένους. Μα δεν υπάρχει πια στ’ αναστημένα τούτα κορμιά γλύκα, αφέλεια και σωματική ζέστα. Πέρασαν την Κόλαση, το Πουργατόριο26 και τον Παράδεισο και ξαναγυρίζουν στη γη απόκοσμες φλόγες. Έτσι βγαίνουν, περνώντας από το τρίπατο μυαλό του Γκρέκο, όλοι του οι άγγελοι κι οι άνθρωποι.
Ο πνεματικός της Αγίας Τερέζας, ο πάτερ Μπάνιεθ, έλεγε: ”Η Τερέζα είναι μεγάλη από τα πόδια ίσαμε το κεφάλι. Μα από το κεφάλι και πάνω το μπόι της είναι ασύγκριτα πιο μεγάλο”. Τούτο το μπόι, το αόρατο, αγωνίζουνταν σε όλη του τη ζωή ο Γκρέκο να ζωγραφίσει»27.
Με αφορμή τη «συνάντησή» του στο Τολέδο το 1926-27 με τον Γκρέκο, ο Νίκος Καζαντζάκης μορφοποιεί αρτιότερα τις αισθητικές του απόψεις, υποστηρίζοντας πως ο καλλιτέχνης είναι η πρωτοπορία του «Θεού», το ακρότατο φυλάκιο της παράταξής του, αυτός που αγωνίζεται πάντα να δώσει ένα νέο πρόσωπο στο μελλούμενο28.
Αναγνωρίζοντας στον Ελ Γκρέκο που θεωρήθηκε «τρελός»29 για δυόμισι αιώνες την ίδια καλλιτεχνική αγωνία να αποτυπώσει στον καμβά την ουσία των πραγμάτων και την ίδια τόλμη να παλέψει με το θάνατο, σ’ αυτόν μόνο νιώθει την ανάγκη να δώσει λογαριασμό στα στερνά της ζωής του, γράφοντας αυτά τα συγκινητικά τελευταία λόγια στην «Αναφορά» του:
«Παππού αγαπημένε. Πόσος καιρός πέρασε από τη νύχτα εκείνη που κοιμήθηκα στο Τολέδο, κι οσμίστηκες πως έφτασε ένας Κρητικός στη γειτονιά σου και σηκώθηκες από το μνήμα σου, γίνηκες όνειρο κι ήρθες και με βρήκες;
Μια αστραπή; Τρεις αιώνες; Ποιος μπορεί στον αέρα της αγάπης να ξεχωρίσει την αστραπή από την αιωνιότητα;
Όλη μου τη ζωή ήμουν ένα δοξάρι σε ανήλεα, αχόρταγα χέρια. Πόσες φορές τα αόρατα χέρια τέντωσαν, παρατέντωσαν το δοξάρι και το άκουγα να τρίζει, να σπάσει!
Ας σπάσει! φώναζα…
Με είχες μάθει, παππού, να διαλέξω.
Διάλεξα.
Και τώρα αχνίζει το δειλινό πάνω στους λόφους.
Μεγάλωσαν οι ίσκιοι, γέμισε ο αγέρας πεθαμένους. Η μάχη σκολάζει.
Νίκησα; Νικήθηκα;
Τούτο μόνο ξέρω: είμαι γεμάτος πληγές και στέκομαι όρθιος.
Γεμάτος πληγές, όλες στο στήθος. Κι έκαμα ό,τι μπόρεσα, παππού, περισσότερο, απ’ ό,τι μου παράγγειλες, Για να μη σε ντροπιάσω.
Φιλώ το χέρι σου, φιλώ τον ώμο τον δεξό σου, φιλώ τον ώμο το ζερβό σου. Παππού, καλώς σε βρήκα…»30.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, εισαγωγή – επιστημονική επιμέλεια: Νίκος Μαθιουδάκης, εκδόσεις Έθνος Α.Ε. σελ. 25.
2. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 8.
3. Πρόκειται για ανταποκρίσεις που δημοσιεύθηκαν από τις 12 Δεκεμβρίου 1926 ως τις 07 Ιανουαρίου 1927.
4. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 09.
5. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 10.
6. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, 0.π., σελ. 87.
7. οβριακή, η [οβριός]: (εδώ) συνοικία που κατοικείται από Εβραίους.
8. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 88-89.
9. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 91.
10. Αυτός ήταν καρπός του έρωτά του με την αγαπημένη του Ντόνια Χερόνιμα ντε λας Κουέβας (βλ. Α. Pallucchini, «Ελ Γκρέκο» στο Οι Μεγάλοι Ζωγράφοι – από την Αναγέννηση στον Γκρέκο, τόμος Β’, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1995, σελ.374).
11. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 92.
12. βλ. Ι. Μ. Χατζηφώτης, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο.π., σελ. 06.
13. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 92-93.
14. μπλάβος, α, -ο (επίθετο): ο σκούρος γαλανός, ο βαθυγάλαζος, ο βαθυγάλανος.
15. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 93.
16. Ευαγγελία Ψαρρού, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος – El Greco. Στο μεταίχμιο δύο εποχών και δύο πολιτισμών, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, σύμβουλος θεματικής ενότητας: Δρ. Στέλλα Σουβατζή, Πειραιάς, 17 Μαΐου 2007, σελ. 10.
17. λαγάζω: 1. ησυχάζω, ηρεμώ, παύω να κάνω κάτι, καταλαγιάζω, 2. σωπαίνω.
18. τανύζω: (λογοτ.) τεντώνω.
19. μερμηδίζω: μυρμηγκιάζω. Συνώνυμα: ανατριχιάζω, αναρριγώ, συσηλίζω.
20. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 93.
21. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 93-94.
22. ΑΠΕ-ΜΠΕ, Έκθεση στην Ισπανία αποκαλύπτει την επιρροή του Ελ Γκρέκο στη μοντέρνα ζωγραφική, εφημερίδα Καθημερινή, 23/06/2014.
23. ξαθέρι: (κρητική διάλεκτος) το πιο εκλεκτό, το καλύτερο μέρος από κάποιον ή κάτι.
24. αλχημιστής, ο (ουσ.): αυτός που ασχολούνταν με την αλχημεία (= μυστικιστική επιστήμη, είδος χημείας του Mεσαίωνα: Bασικός στόχος της αλχημείας ήταν η ανακάλυψη της φιλοσοφικής λίθου).
25. σουσούμι, το (ουσ.): το χαρακτηριστικό, το διακριτικό γνώρισμα, το σημείο, το σημάδι.
26. πουργατόριο, το: (ουσ. ουδ.) καθαρτήριο, κολαστήριο (μεταφορικά) τιμωρία.
27. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 94-95.
28. βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ισπανία, ο.π., σελ. 97.
29. Για πολλούς αιώνες ο «μανιερισμός» και τα ιδιότυπα, προσωπικά στοιχεία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου αγνοήθηκαν από τους ζωγράφους του μπαρόκ και του κλασικισμού. Μόλις τον 19ο αιώνα τον ανακάλυψαν και πάλι και τον 20ό αιώνα η επιρροή του εντάθηκε.
30. Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, επίμετρο: Πάτροκλος Σταύρου, εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα, Απρίλιος 2009.


Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου 2016

Ταξιδεύοντας στην Ισπανία.... επίσκεψη στο Τολέδο στο σπίτι // μουσείο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου ή El Greco

EL GRECO - ΔΟΜΉΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΌΠΟΥΛΟΣ


Την δεκαετία του '80 κάποια φεγγάρια έμενα στην Μαδρίτη, από εκεί ξεκινήσαμε να επισκεφτούμε το Τολέδο. Πήγαμε με μια παρέα φίλων Ισπανών στο σπίτι και σήμερα Μουσείο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου ή El Greco.
Για τους Ισπανούς η είσοδος με την επίδειξη της ταυτότητάς τους ήταν δωρεάν για τους ξένους είχε εισιτήριο. Η φίλη μου Virginia de Juan Carlos λέει στον ταμία ότι σήμερα έχουμε στην παρέα μας και ένα Έλληνα, και απαντάει ο ταμίας: "ότι ο Έλληνας μπαίνει δωρεάν χωρίς εισιτήριο".... αισθάνθηκα μια ιδιαίτερη συγκίνηση τόσο με αυτό το περιστατικό ως Έλληνας, όσο και μετά, περιδιαβαίνοντας το χώρο που έζησε και δημιούργησε ο συμπατριώτης μας Δομίνικος ή El Greco.....
Πάνος Α. 

Τρίτη 9 Ιουνίου 2015

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος του Αριστομένη Λαγουβάρδου

      ΠΟΙΗΣΗ                                       





  Δομήνικος   Θεοτοκόπουλος

      1
Περήφανος  ξεκίνησες  κι  ωραίος

με  φλόγα που φωτά τα βήματά σου   
                                 2
και  λόγιασες  την  τέχνη  για  δικιά  σου,

τι  αφέντρα,  πλάστρα,  η  φύση  σου  με  δέος



προγκάει  το  κορμί , γιομάτοι  κλέος
                       3
άγγελοι  μακροφτέρουγοι  σιμά  σου,

γιοφύρι  ασκώνουν  για  σε  με  γονικά  σου.
         4                    5
Ο  Φούλβιο,  ο  Ορτένθιο  ο  νέος



υμνούν  χρώμα  και  φώς  στο  καβαλέτο,

κι  έκπληκτοι  τινάζονται  οι  δασκάλοι,
           6                                       7                    8
ο  Μέλντολλα,  ο  Τιτσιάνο,  ο  Τιντορέτο.



Και,  συ  τρανέ  χορευταρά  με  γέλιο,
         9
τη  Κρήτη  ανιστοράς,  και  μες΄ τη  ζάλη

σέρνεις  συρτό,  και  πηδηχτό,  και  πεντοζάλη.

Αριστομένης Λαγουβάρδος



 ____________________

Σημειώσεις:

1) Ο Θεοτοκόπουλος ήταν υπερήφανος που ήταν Έλληνας και Κρητικός (βλ. 9) και γόνος της ιστορικής βυζαντινής οικογένειας των Θεοτόκηδων.
2) Ο Δον Λουίς ντε Γκόγκορα, πνευματικός του Βασιλιά Φιλίππου Β΄ , διακεκριμένος Ισπανός
ποιητής, φίλος και θαυμαστής του Θεοτοκόπουλου του αφιέρωσε το παρακάτω εμπνευσμένο σονέτο:
"Η μελέτη του έδωσε τα μυστικά της τέχνης η τέχνη του αποκάλυψε τα μυστικά της φύσεως, η Ιρις του έδωσε το χάρισμα των χρωμάτων, ο Φοίβος το δώρο του φωτός και ο Μορφέας του χάρισε τις σκιές του.
3) Ο Γκρέκο είχε επηρεασθεί από τον μανιερισμό με τις αφύσικα στενόμακρες μορφές του.
4) Κύριος προστάτης του Θεοτοκόπουλου ήταν ο πολύς Φούλβιο Ορσίνι, ο βιβλιοθηκάριος των
Φαρνέζε, και τελευταίος ίσως μεγάλος ουμανιστής της Ρώμης .
Φαρνέζε ήταν το όνομα μιάς ιστορικής οικογένειας της Ιταλικής Αναγέννησης, που κυβέρνησε το Δουκάτο της Πάρμας και της Πιατσέντζας και μεταξύ των κυριότερων μελών της ήταν ο Πάπας Πάυλος ο 3ος και ο Πιέρ Λουίτζι Φαρνέζε.
5) Επιστήθιος φίλος του Θεοτοκόπουλου ήταν ο νέος καλόγηρος Ορτένθιο Φέλιξ Παραβιθίνο,
του οποίου έκανε την προσωπογραφία.
Ο Ορτένθιο ήταν ένας από τους πιο εκπληκτικούς τύπους της Ισπανίας κατά την εποχή εκείνη.
Όλη η αριστοκρατία της Καστίλιας βρισκόταν σε έκσταση μπροστά στην μεγαλοφυΐα του νέου αυτού, ο οποίος σε ηλικία 5 ετών σπούδαζε ήδη λατινικά σε ηλικία 13 ετών κατέπλησσε τους καθηγητές με την ιδιοφυϊα του, σε ηλικία 21 ετών ήταν καθηγητής στο ονομαστό Πανεπιστήμιο της Σαλαμάγκας και ο πιό περιζήτητος Ιεροκήρυκας της Ισπανίας.
6) Ο Θεοτοκόπουλος αισθάνθηκε ιδιαίτερο θαυμασμό για τον ζωγράφο Ανδρέα Μέλντολλα τον λεγόμενο Σκιαβόνε του οποίου τον έθελγαν αι Θεοτόκοι με την γλυκειά μελαγχολία.
7) Το 1566 - 1567 ο Θεοτοκόπουλος φεύγει για τη Βενετία και γίνεται δεκτός στο εργαστήρι του στο Βίρι - Γκράντε πό τον ζωγράφο Τιτσιάνο.
8) Το 1572 - 1576 ο Θεοτοκόπουλος επιστρέφει στην Βενετία και στρέφεται στην δυναμική σύνθεση του Τιντορέττο.
9) Σε μία συνομιλία - ανάκριση με τον ιεροεξεταστή Κοβαρούμπια του ΄΄είπε΄΄ για μένα δε θα ήθελα να είμαι παρά μονάχα Έλληνας. Στην Κρήτη ονειρευόμουν την Ιταλία, στην Ιταλία ονειρευόμουν την Ισπανία, αλλά τώρα μου φαίνεται πώς πρέπει να εύχομαι να γυρίσω στην Κρήτη.    
   
                                      

Βιογραφικό Αριστομένη Λαγουβάρδου.

Γεννήθηκε  στην  Έμπαρο Ηρακλείου Κρήτης.
Είναι ΜΗ/ΓΟΣ ΜΗΧ/ΚΟΣ διπλωματούχος
Πολυτεχνείου Νεαπόλεως Ιταλίας.
Zεί στο Ηράκλειο Κρήτης.

          Έργογραφία

1) Το  τέλος  της  αθωότητας    (Τυποκρέτα  Καζανάκης)  Ηράκλειο Κρήτης 2006
2) Καθώς  κυλά  το  ρόδινο  ποτάμι  (Τυποκρέτα  Καζανάκης) Ηράκλειο Κρήτης 2008
3) Στα  απόκρυφα  τοπία  της  μοναξιάς  (Υπό  έκδοση)

Σάββατο 28 Μαρτίου 2015

Ψηφιακός Ελ Γκρέκο από την Εθνική Πινακοθήκη

  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ   

Λεπτομέρεια από έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Λεπτομέρεια από έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
ΕΤΙΚΕΤΕΣ:
ΕΚΘΕΣΗ. Μία διαφορετική εμπειρία της μοναδικής ζωγραφικής του Ελ Γκρέκο θα περιμένει τους επισκέπτες της ψηφιακής έκθεσης που προετοίμασε η Εθνική Πινακοθήκη και θα εγκαινιαστεί την ερχόμενη Τρίτη 31 Μαρτίου στην προσωρινή της έδρα στο Γουδί (Εθνική Γλυπτοθήκη), παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου. Η έκθεση έχει «μεταφέρει» στην Αθήνα τα πιο σημαντικά μνημειακά έργα του Γκρέκο που δεν μπορούν να ταξιδέψουν είτε λόγω μεγέθους είτε γιατί βρίσκονται σε ναούς και θρησκευτικά ιδρύματα. Με τη βοήθεια εξελιγμένης ψηφιακής τεχνολογίας ανασυντίθενται σύνολα (εικονοστάσια, παρεκκλήσια κ.ά.) που έργα τους είναι σήμερα διασκορπισμένα σε μουσεία και συλλογές ανά τον κόσμο. Φωτογραφικό υλικό που παραγγέλθηκε ειδικά για το πρόγραμμα δίνει τη δυνατότητα της περιήγησης στην έκθεση, εισάγοντας τον θεατή στο ίδιο το γίγνεσθαι της δημιουργίας.

Τα έργα προβάλλονται σε οθόνη διαστάσεων 4Χ6 που επιτρέπει να τα δούμε στις φυσικές τους διαστάσεις και επίσης αναλύονται και τοποθετούνται στο καλλιτεχνικό, ιστορικό, κοινωνικό και ιδεολογικό τους πλαίσιο με πλήθος από εικόνες που συνοδεύουν τα σχόλια. Η παρουσίαση επενδύεται με τη μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου για τον Ελ Γκρέκο που παραχωρήθηκε από τον συνθέτη, καθώς και με λειτουργική ισπανική μουσική της εποχής. Η ιδέα, ο συντονισμός, η επιμέλεια, τα κείμενα και η αφήγηση είναι της διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνας Λαμπράκη - Πλάκα.

Να σημειωθεί ότι από τις παραμονές των Χριστουγέννων του 2014 το εργοτάξιο του κεντρικού κτιρίου της Εθνικής Πινακοθήκης έχει περιφραχτεί με έργα του Ελ Γκρέκο. Χάρη σε φωτογράφιση που παραγγέλθηκε ειδικώς για τη δράση αυτή (κύριος χορηγός το Ιδρυμα Ωνάση), το κοινό έχει τη δυνατότητα να απολαύσει πίνακες του Γκρέκο σε τέλεια ποιότητα αναπαραγωγής, εκτυπωμένους και τοποθετημένους πάνω σε έναν τοίχο μήκους 70 μ. και ύψους 2,60 μ.

Λεύκωμα

Επιπλέον, στο πλαίσιο του αφιερώματος στον Ελ Γκρέκο η Εθνική Πινακοθήκη έχει εκδώσει ένα επετειακό λεύκωμα σε πεντακόσια αριθμημένα αντίτυπα που αποτελείται από ένα κουτί επενδυμένο με κόκκινο μεταξωτό ύφασμα με την υπογραφή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου σε χρυσοτυπία. Το λεύκωμα περιέχει 12 έργα του ζωγράφου και ένα δίγλωσσο βιβλίο για τον Γκρέκο με πλούσια εικονογράφηση που επιμελήθηκε η κ. Λαμπράκη - Πλάκα.


Έντυπη

Δευτέρα 23 Φεβρουαρίου 2015

Ο Δ. ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΚΑΙ ΡΩΜΗΣ

Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο


Η έκθεση πραγματοποιείται με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και επικεντρώνεται στην παρουσίαση των διανοούμενων, συλλεκτών και παραγγελιοδοτών, οι οποίοι αποτελούσαν τον προσωπικό κύκλο του Γκρέκο στο Τολέδο, εμπνέοντας και στηρίζοντάς τον σε όλη τη δημιουργική του πορεία. 
Η έκθεση περιλαμβάνει σημαντικό αρχειακό υλικό από τα Αρχεία του Τολέδο (Archivo Municipal de Toledo, Archivo Provincial de Toledo, Biblioteca de Castilla-La Mancha) και της Μαδρίτης (Archivo Historico de Protocolos de Madrid), χειρόγραφα και βιβλία από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας (Biblioteca Nacional de Espana), καθώς και τέσσερις προσωπογραφίες του Γκρέκο από τις συλλογές του Museo del Prado, του Museo del Greco στο Τολέδο καθώς και από μια ιδιωτική συλλογή του εξωτερικού (Λονδίνο). 
Την έκθεση θα συνοδεύσει πλούσια επιστημονική έκδοση, την οποία επιμελείται ο ιστορικός τέχνης Νίκος Χατζηνικολάου (ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης).
Επιμέλεια έκθεσης: Richard Kagan (καθηγητής στο John Hopkins University, Βαλτιμόρη), Νίκος Χατζηνικολάου
Λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος, οργανωμένες ξεναγήσεις ή επισκέψεις ομάδων άνω των 10 ατόμων θα πρέπει να προγραμματίζονται μόνο μετά από συνεννόηση με το Μουσείο Μπενάκη. 
Μέγιστος αριθμός ατόμων ανά ομάδα: 20 άτομα. 

Για κρατήσεις και πληροφορίες παρακαλώ επικοινωνήστε με την κα. Έφη Μπερτσιά στο 210 36 71 015, Δευτέρα - Πέμπτη ώρες: 10:00 - 15:00 και στην ηλεκτρονική διεύθυνση bertsia@benaki.gr
Για σχολικές ομάδες κρατήσεις και πληροφορίες: Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Δευτέρα έως Πέμπτη, 10:00-14:00, τηλ. 210 3671067-69

δείτε περισσότερα στο: